In de polikliniek kwam een vrouw binnen met bloedende oorlellen omdat iemand op de markt haar gouden ringen er met geweld uit had getrokken. Een meisje van veertien met hevige vaginale bloedingen werd bij ons gebracht door twee mannen omdat ze waarschijnlijk spoedig dood zou gaan nadat ze met een stokje haar beginnende zwangerschap had proberen te verwijderen; nooit had iemand haar verteld hoe je zwanger wordt. Er groeide iets engs in haar lichaam. Hologige zuigelingen stierven aan diarree omdat ze uitgedroogd waren. En toen we in een dorp kwamen om er de kinderen te vaccineren kwam een van de moeders met een meisje dat nog maar net borsten had naar ons toe. “Kunt u haar ook inenten,” vroeg ze. “Het is de tweede vrouw van mijn man.” Via de tolk vroeg ik naar haar eigen gezondheid. “Als ik ze ‘s nachts hoor, moet ik huilen, maar overdag zie ik mijn twee zonen en ben ik gelukkig.”

Toen ik uit Bangladesh terugkeerde in Nederland dacht ik dat ik wist wat lijden betekent en dat het in Nederland allemaal reuze meeviel.

Al snel leerde ik dat er een ijzeren wet in het leven van elk mens is: lijden is altijd absoluut. Of het om de ouders van een kind gaat dat verslaafd is, of om vreselijk liefdesverdriet, of om een vrouw die na veertig jaar huwelijk niet meer gelukkig is en naar de huisarts gaat vanwege opvliegers, het maakt niet uit. Voor elk van hen is het even zwaar als voor al die mensen die ik in Bangladesh zag. Lijden moet je nooit met elkaar proberen te vergelijken. Eigen lijden is altijd het ergst.

Deze week las ik op mijn telefoontje – waarop ik tegenwoordig ook mijn blogs schrijf – een artikel over de terugkeer van de behandeling van overgangsklachten met hormonen. Het begint met een anekdote van internist Gail Povar die haar vrouwelijke patiënten die lusteloos op haar spreekuur komen met klachten over opvliegers en nachtelijk zweten een voorstel doet. Ze zegt tegen ze “Probeer dit eens” en geeft ze hormoonpreparaten mee. Na een maand komen ze stuk voor stuk vol zelfvertrouwen en als herboren terug. “Mag je ze dat onthouden?” vraagt Gail.

Wie maar een beetje iets weet over de werking van de geslachtshormonen zal de verandering niet verwonderen. Die oestrogenen zijn ook nooit in ongenade gevallen om hun gunstige effecten maar vanwege de mogelijke bijwerkingen, een wat hoger risico op borstkanker en op bloedvatziekten. Naarmate de gebruikster ouder is wordt de kans daarop wat groter.

We leefden in de onschuld van de onnozelheid, wisten niets over nadelen van het verlengen van de vrouwelijkheid. De leus van de producenten van zulke medicijnen was ‘Forever young’ en miljoenen vrouwen wilden dat zonder dat ze ooit gevraagd waren of ze daar alles voor over hadden. In 2002 verschenen echter de resultaten van twee onderzoeken naar de nadelen van oestrogeen bij overgangsklachten en veel artsen en patiënten schrokken daar zo van dat ze stopten met het gebruik van de hormonen. Door de makers van de medicijnen betaalde onderzoekers begonnen onmiddellijk met zoeken naar mogelijkheden om de middelen te redden. De rekenmeesters bagatelliseerden de risico’s en de methodologie van het onderzoek werd grondig bestudeerd om te zien of er fouten waren gemaakt: welk middel  was in het onderzoek gebruikt, hoe oud waren de proefpersonen? Er werd bovendien een kapitaal uitgegeven aan het schrijven van commentaren voor belangrijke medische tijdschriften door ghostwriters. Dat zijn journalisten die in opdracht van een farmaceutisch bedrijf een overzichtsartikel schrijven waaronder de naam van een bekende specialist komt te staan.

Ik wist dat allemaal omdat ik jarenlang mijn boek over medicijnen had bijgehouden en er zoveel over moest lezen, maar ik had ook ontdekt dat voor mensen die niet goed begrijpen hoe het huwelijk tussen makers van geneesmiddelen en topartsen in elkaar zit het onvoorstelbaar is dat het zo ver kon komen met de belangenverstrengeling en de collectieve blindheid. Op een verjaardag vertel je daar niet meer over, net zoals het moeilijk uit te leggen is aan mensen die daarin niet willen geloven wat de impact van de opwarming van de aarde voor onze kinderen gaat betekenen.

Het is zoals Yuval Noah Hariri in Sapiens schrijft: onze samenleving en economie bestaan bij de gratie van mythen en wie veel geld investeert, is in staat om iedereen in die mythen te laten geloven. Alleen goede wetenschap kan iets betekenen, maar die is onbruikbaar als het de smaakmakers van de kermis der publieke ijdelheid niet uitkomt.

Het is niet voor niets dat ik het ostrogeenschandaal van 2002 gebruikt heb in mijn roman Broer van God. Sommige artsen hebben nooit beseft hoe ze in de rol van assistent-god terechtgekomen zijn en speelden met hormonen en risico’s. Ze speelden net zoals mevrouw Povar voor wonderdokter. Aan het eind van Broer van God ziet Berend, de protagonist in mijn roman in dat hij God niet is en misschien wel met de duivel heeft geheuld. Hij begon met zijn drieste geloof in een betere toekomst met het opkomen voor het recht van vrouwen zelf te beslissen over abortus, ging naar Afrika om de wereld te genezen, maar uiteindelijk is alles hem afgenomen, vooral het geloof in de mythe van de medische almacht.

Het menselijk lijden is echter geen mythe, maar een realiteit, de condition humaine. Bij de poort van de verlossing staan de verhalenvertellers met mythen en de profeten die een naam voor ons gekneusde lijf en bezeerde ziel hebben: te weinig hormonen, een ontrouwe partner, een kind dat ongelukkig is, te weinig serotonine.

Het enige dat ons kan redden van het lijden is zelf een woord te bedenken en daarmee een verhaal over ons leven te scheppen en de moed opbrengen daar tot aan het einde toe in te blijven geloven. Homo Creativus.