De nieuwe woorden die we bedenken om met elkaar te communiceren over moeilijke onderwerpen geven me een onbehaaglijk gevoel. Deze week stond het ‘voltooid leven’ in de belangstelling. Dertien haastig achter elkaar geplaatste letters die suggereren dat we weten waarover we het hebben en die gebruikt worden om ons duidelijk te maken dat er een probleem is waar we een oplossing voor moeten vinden. Wat is dat probleem? Ouderdom en eenzaamheid, niet meer volwaardig functioneren in de gemeenschap. Het leven is klaar en wat nu?
De oude sociale netwerken van de landbouwsamenlevingen in ons deel van de wereld zijn al tientallen jaren verdwenen, de grote families waar oma of opa altijd wel een functie had, bestaan niet meer. En de netwerken die ontstonden door gedeelde arbeid en wonen in de zelfde wijk bestaan evenmin nog. De nieuwe economie maakt werken en huisvesting vluchtig – nu eens hier, dan eens daar – en modernisering maakt het mogelijk om als je jong bent digitaal en in veel kleinere eenheden te overleven. Maar wat gaan we doen met onze ouderen? We gaan erover discussiëren in het parlement. We gaan regels bedenken voor wanneer we ze zoals nomaden dat deden achter moeten laten wanneer wij verder trekken of wanneer het tijd wordt zoals vroeger bij de Bataks rond het Tobameer ze op te eten.
Wanneer is een leven voltooid? Ik zou het niet weten, zeker niet wanneer het leven van een ander klaar is. Vanaf het moment dat de dokter zei dat ik kanker heb, denk ik met regelmaat na over wanneer mijn eigen leven klaar zal zijn. Dat doe ik zoals ik ook wel eens nadenk als ik de reclames met de grote oranje walvis langs zie komen: wat zou ik doen als ik 20 miljoen Euro zou winnen? Het is nog al hypothetisch. We weten dat we allemaal dood gaan, maar wanneer het leven klaar is weten we pas als het zo ver is.
In ieder geval weet ik wel dat ik als dat moment komt, ik niet afhankelijk wil zijn van een ander, van een hulpverlener. De simpelste oplossing is om op bed te gaan liggen en niet meer te eten en te drinken. Zelf oplossen. “Maar dat is toch geen waardige dood,” legde de interviewster van NPO1 mij deze week voor. Ik was oprecht verbaasd. Het bijvoeglijk naamwoord ‘waardig’ is een oordeel en wie velt dat oordeel dan? Wie in de zorg werkt heeft het op die manier sterven wel eens meegemaakt en op mij maakte het altijd een diepe indruk. Dapper, waardig, geen anderen met je beslissing lastig vallen. Je wilt niet verder leven en dus zijn eten en drinken overbodig, zelfs een beetje belachelijk geworden.
Vind je dat te lang duren en wil je dat je er sneller vanaf bent, dan neem je een hap slaapmiddelen (die spaar je gewoon, niet moeilijk want 40% van de mensen boven de 70 krijgt ze voorgeschreven) en doet een plastic zak om je hoofd. Is dat minderwaardig? Wie beoordeelt dat? De mensen die je uiteindelijk vinden en dat niet fijn vinden? Hebben we dan voor hen in het bijzonder en onze samenleving in het algemeen vooral een ‘schone’ oplossing nodig, iets waardoor we niet zo geconfronteerd worden met de dood, met de vereenzaming van anderen?
Wat is volgens onze volksvertegenwoordigers dan een waardige dood? Moet opa door de zorg geholpen worden zijn leven te beëindigen en moet die zorgverlener dan gevrijwaard zijn van Tuitjenhoornachtige toestanden? Daar gaat die discussie over die deze week in de tweede kamer plaats vond en niet over zelfbeschikking.
Natuurlijk als er simpele oplossingen zijn – de pil van Drion – dan is het fijn dat je die gemakkelijk te pakken kunt krijgen, maar het ontwikkelen van regelgeving daarvoor benadrukt juist alleen maar dat het helemaal niet gaat over zelfbeschikking, maar over de bemoeizuchtige zorg, die niets meer aan ons over durft te laten.
Wat mij veel boeiender lijkt is een discussie in de tweede kamer over wat een ‘waardig leven’ is. In een wereld waarin mensen steeds ouder worden, meisjes die nu geboren worden een kans van 1 op de 5 hebben ouder dan honderd te worden, maar waar de eenzaamheid toeneemt en het aantal mensen met dementie groeit, zal ook het aantal mensen dat het welletjes vindt automatisch toenemen.
Zondagavond viel mijn 87-jarige schoonmoeder keihard met haar linkerzijkant op de stenen vloer van een toilet in een restaurant. Aanvankelijk lag ze daar doodstil, later hoorden we haar kreunen. Ze durfde niet te bewegen, maar toen ik haar onderzocht merkte ik dat ze waarschijnlijk haar heup niet gebroken had en waagden we het erop haar overeind te helpen en haar in de auto naar de eerste hulp te brengen, maar dan moesten we eerst langs de huisartsenpost omdat we anders alles zelf zouden moeten betalen. Dus zaten we anderhalf uur lang in een wachtkamer en werden uiteindelijk geholpen door een arts die niet eens aan haar vroeg of ze buiten bewustzijn was geweest, door haar kleren heen een beetje aan haar heup voelde en vervolgens al zijn charme inzette om mijn schoonmoeder te verleiden op haar linkerbeen te gaan staan. Wij vroegen ons af hoe het verder moest. Ze kon nauwelijks lopen en de trap bij haarzelf of bij ons zou ze met welke hulp ook nooit kunnen beklimmen. Hoe moesten we haar in bed krijgen? “Niet gebroken,” zei de arts beslist en hij liep resoluut naar het fonteintje om zijn handen te wassen, de eeuwenoude symbolische boodschap. Pilatus. “En wat nu?” vroegen we.
“Dat weet ik niet hoor,” zei hij. “Ik geef een medisch oordeel.”
“Maar hoe krijgen we haar ooit in bed?”
“Dat moet de zorg doen,” zei hij beslist. “Ik ben arts en niet van de zorg.”
“Kan ze niet een nacht opgenomen worden,” informeerde ik omdat het tegen middernacht liep. “Misschien op de geriatrie.”
Hij keek me met een kille blik aan alsof ik hem een onbetamelijk voorstel deed.
“Dat zoekt u zelf maar uit,” antwoordde hij.
Wat mij betreft hoeft een dergelijk zorgstelsel zich niet met mijn einde te bemoeien en de overheid die in staat is geweest de zorg zo te vermarkten en efficiënt in kostenbeheersing te maken hoeft wat mij betreft niet te discussiëren over regelgeving bij het beëindigen van een voltooid leven. We zijn pleuropmensen geworden, voor wiens waardig heengaan we regels bedenken, maar waarvoor we niet kunnen zorgen. Als ik parlementariër was zou ik mijn kont in de krib gooien en zeggen dat ik over zo’n belangrijk onderwerp niet meepraat als de discussie niet plaats vindt in een groter raamwerk van ouder worden, voor elkaar zorgen en het bieden van vooruitzicht voor iedereen.
Goed verhaal !
Hear Hear
https://nl.wikipedia.org/wiki/Hear,_hear
Hoop dat toch goede zorg is gevonden voor uw schoonmoeder en dat ze nog in beweging kan blijven.. Beterschap voor haar.
Opnieuw uit het hart gegrepen
Ik hoop dat uw schoonmoeder toch ergens een rustige nacht heeft gehad, en dat u nog lang kan schrijven over hoe het niet moet. Wat een hork! Die arts
Ik volg ook de gesprekken en debatten in de media. Afgelopen februari is mijn 89-jarig moedertje overleden. In haar eigen huis en in haar eigen bed. In de kamer waar ik 55 jaar geleden ben geboren. Maar wel met hulp van artsen en en paliatieve sedatie. Mijn moeder had al jaren Parkinson en werd steeds afhankelijker van hulp. De laatste twee jaren ben ik elke morgen bij haar gekomen om haar te helpen met opstaan, douchen, aankleden, de trap af te gaan en haar medicijnen te geven. Als ze die eenmaal had gehad was ze wel in staat om de rest van de dag in huis te gaan en te staan b.h.v. rolator. Ze was heel flink. Maar, eigenlijk hoefde het leven voor haar niet meer. Haar beperkte lichaam hield haar nog heldere geest gevangen. Ze was moe en toen mijn oudste broer vorig jaar overleed wilde ze ook niet meer. Maar, wat doe je als je toch elke ochtend weer wakker wordt? Je maakt er het beste van. En dat deed ze. Tot de zaterdag in februari dat de weekendarts een beginnende longontsteking bij haar constateerde. Heel resoluut verklaarde ze dat ze niet meer behandeld wilde worden. “Ik heb een mooi leven gehad en nu ben ik klaar. Als ik morgen overlijd ben ik blij. Wat is dit nu nog voor leven? Lig ik hier in bed te plassen…” Gelukkig heeft de arts haar verzoek gehonoreerd. Het lichaam was duidelijk op. En in vier dagen tijd is ze, bijgestaan door haar dierbaren, rustig van ons weggegaan. In het huis waar ze 60 jaar geleden met mijn vader en nog twee kleine kinderen kwam wonen nadat ze hun geliefde geboorteland Indië hadden moeten verlaten. Heel dankbaar voor hoe het gegaan is en hoe wij haar in haar laatste jaren hebben kunnen bijstaan, zoals zij ons ook ons hele leven had bijgestaan. Gelukkig was ik ook in de fortuinlijke situatie om dat te kunnen. Ik heb gezien hoe ze van sterke, zelfstandige vrouw steeds zwakker en afhankelijk van anderen werd. Ze had al veel eerder willen gaan. Maar, begreep wel dat haar lijden niet aan de eisen van de euthanasie voldeed. Zoals dat wel voor mijn zieke broer het geval was. Nou ja, een heel verhaal dat ik hier graag wilde schrijven omdat ik geraakt was door je stuk. Ik hoop dat de samenleving meer oog, begrip en compassie krijgt voor de medemens en wens meer zelfbeschikkingsrecht voor hen die klaar zijn met het leven. Vriendelijke groeten.
Wat een mooi en krachtig verhaal Jacqueline. Medeleven met het overlijden van je moeder, en ik hoop van harte dat het je goed gaat.
Nou Ivan, ik ben het helemaal en roerend met je eens. Vind het fijn dat jij het zo goed uiteen kan rafelen, waar en om wie het uiteindelijk gaat. Hoop voor ons en voor de maatschappij, dat jij dat nog heel lang zult blijven doen. Een lieve en dankbare groet.
Geweldig verwoord….
Dit is een opinie/discussiestuk dat in bredere kring ( kranten e.d. ) aandacht verdient.
Ivan,
Heel veel dank voor je gevoelige verslag, en vooral het laatste deel van je verhaal trof mij.
Het inhumane gedrag van mensen die humaan, empatisch gedrag moeten vertonen die onlosmakelijk verbonden is aan hun beroep, is ver te zoeken. Harteloos en een schande voor het beroep.
ik hoop zo dat je erin slaagde voor je schoonmoeder de hulp kon organiseren om haar op een waardige wijze te laten bijkomen van deze nare ingrijpende gebeurtenis.
Ook van mij een hartelijke groet.
Wat ben ik toch ontzettend blij met hoe je ook dít weer glashelder weet te verwoorden. Ik word er wel n beetje verdrietig van als ik bedenk hoe technocratisch en kil er gesproken wordt over zgn waardig sterven. Ik hoop dat degenen die zulke woorden in de mond nemen, jouw beschouwingen eens heel erg aandachtig gaan lezen. Het zou verplichte kost moeten zijn voor beslissers in die sector. Dank je wel!!
Allereerst, ik hoop dat het weer iets beter gaat met jouw schoonmoeder – wat een verschrikkelijke behandeling..
En dan, heel veel dank voor het delen van je gedachten en inzichten, ervaringen, mening enz.
Groet, ook aan Marion en Oma.
leven kaar zal zijn betekent ongetwijfeld: leven klaar zal zijn. Prima inzending overigens …!
Dag Ivan, ik ken je niet, Kennisname van het artikel was dankzij de, verguisde of gezegende (de lezer mag dit doorhalen), social media. Maar het is zo lezenswaard dat ik het graag heb gedeeld in mijn groepje “vrienden”
Weer helemaal raak Ivan! Hopelijk wordt je moeder alsnog goed geholpen.Zodat ze de pleuroppil voorlopig niet nodig heeft!
Ik bedoel je schoonmoeder.
Sterkte
Wat een hork van een huisarts. Word ik niet goed van.dat is geen zorg, zijn opmerking slaat nergens op. Als huisarts heb je ook zorgplicht. Als je dat gevoel niet hebt, zit je op de verkeerde stoel, dan ga je voor de macht van de functie.
Dit voorval maakt dat je je wel een volgende keer bedenkt zo te handelen, dan bel je direct de ambulance en kom je op de seh. Of je dan opgenomen wordt, hangt af van het sociale gevoel van de seh arts. Gelukkig bestaan die ook nog.
Bedankt voor je wijze eerlijke woorden Ivo , deze maatschappij is niks meer van over …Mensen zijn kil steenhart, en meedogenloos , tja we zullen het er mee moeten doen , ben alleen bang voor de volgende generatie , hoe zal het met hun vergaan , ja Ivo deze mensheid denken het allemaal beter te weten terwijl ze een ding vergeten ze gaan ook allemaal een keer ,,DOOD dat is een gegeven . vriendelijk groet aan jullie en je schoonmoeder X
Sorry ik bedoelde Ivan XX
Heel mooi verwoord & gruuw van zo’n PLEUROPPIL….!!! DankUwel meneer Ivan voor dit mooie stukje….Sterkte met lieve schoonmaak?!?!
Dank Ivo voor dit heldere verhaal wxaar ik volkomen achter sta. Sterker nog, ik kan hiermee aan de slag in mijn werk als cursusleidster in deze maatschappij waarin ouderdom is gaan behoren bij de ‘ongehoorde’ onderwerpen. Ik woon en werk in Frankrijk waar het van hetzelfde laken een pak is. In sommige ziekenhuizen vraagt de GGD alarmcentrale eerst de precieze leeftijd van de oudere m/v en besluit dan soms om ‘eerst nog mlaar even te wachten’ alvorens de ambulance te sturen. Met dit soort voorbeelden kan ik een zwartboek vullen. Helaas, want het is een teken van de verloedering rondom het begrip ‘oudere’.
Niet alleen de ouderenzorg moet veranderen. Nee wij allemaal moeten beseffen dat we niet meegegroeid zijn met het verlengen van levens. Solidariteit onder de diverse leeftijdsgroepen moet gestimuleerd worden. Als we daar nu eens met z’n alleen voor zouden gaan? Het is al te gemakkelijk om het stokje eerst aan anderen door te geven. WIJ moeten meer respect hebben voor ouderen en het leven. Dus QUALIT OF LIFE FOR EVERYBODY. En daarna zelf verantwoordelijk kunnen (!) blijven
Zo’n groot ‘raamwerk van ouder worden’ is voor mij een leefgemeenschap waarin iedereen meedoet. En inderdaad zelf mag uitstappen als het leven voltooid is. Daarbij zou levenskwaliteit op de voorgrond moeten staan, niet levensduur. In de samenleving die we creëren is te weinig sprake van samen-leven. Het is helaas te vaak langs elkaar leven in een op een economie gebaseerd maatschappij. We hebben alle generaties nodig om de weg terug te vinden en kunnen leren van verschillende andere culturen, uit andere tijden en uit andere landen. Geen sombere constatering maar een optimistisch vooruitzicht. De mouwen opstropen dus, en aanpakken.
Dank voor de spatzuivere uiteenzetting en de verhelderende anekdote. Laten we niet op Den Haag wachten, maar zelf als burgers alvast een begin maken.
Ik dank u zeer voor dit stuk. Want zo is het, in mijn beleving als verpleegkundige!
Beste Ivan, helder hoe je door stroop moet om een onderzoek van een dokter te krijgen op een tijdstip waarop de eigen huisarts er niet is. Dat het allemaal duurt en duurt…
Ik werk aan de andere kant van de huisartsenpost. Vooral in de weekenden. De momenten dat kinderen ouders op zoeken, voor een kopje koffie, even neus laten zien en besluiten dat het zo niet langer kan. Of er niet een spoedopname geregeld kan worden. Omdat vader of moeder echt niet meer in staat is om voor zichzelf te zorgen. Het is af en toe echt zo erg dat een kind belt, niet bij de ouder aanwezig, gewoon thuis, andere kant van Nederland, om scheldend duidelijk te maken dat de zorgpremie toch betaald wordt en dat de situatie onhoudbaar is. En dat er onmiddellijk iets moet gebeuren.
En dan de registraties van de artsen na het rijden van een visite, want we nemen echt geen risico: soep beschimmeld in de koelkast, die is woensdag door een kind gebracht, maar moeder kan niet bukken, en de pan stond te laag. Of moeder is vervuild, vader ligt al een dag in de gang, gevonden door een buurvrouw die wat zag bewegen door een ruitje. Ik kan kilometers papier vullen.
De bobbel in mijn keel, als ik zo’n bibberend mens aan de lijn heb, die het niet meer onder woorden kan brengen, hoe erg het allemaal is. En dan denk ik, als het mijn moeder was die een vreemde mevrouw aan de lijn kreeg, wat zou ik dan willen? En de artsen denken er hetzelfde over, laagdrempelig worden visites gereden. Om poolshoogte te nemen, of er een medische indicatie voor opname is. Wat dan bij opname in een tehuis wordt, waar de kinderen en moeder/vader niet voor gekozen zouden hebben en ontslag hieruit of overplaatsing heel moeilijk wordt.
We zullen met zijn allen ons best moeten blijven doen, vinger wijzen heeft geen zin, het is niemands en iedereens schuld. Ik ben opgeleid om een oplossing te zoeken en dat ik hem soms niet kan vinden, omdat er geen bed vrij is, tafeltje dekje op zondagnacht niet te realiseren is, mantelzorg onbereikbaar, contactpersoon met vakantie is, het de nachtzuster ook niet lukt, maar de frustratie wint het niet.
We zouden allemaal wel willen sterven in ons eigen bed, zelfstandig, met het hondje op het voeteneinde en lieverds om je heen. Maar ervaring leert dat er niet altijd lieverds zijn, het hondje allang geleden is ‘weggedaan, want dat was zo’n gedoe’ en het eigen bed is al heel lang niet verschoond.
En eenzaamheid is killing. De liefde waarmee de moeder van Marion wordt omringd is om jaloers op te zijn voor heel veel mensen, net als de moeder van Yvonne Keuls op haar pauwentroon. Maar niet alle kinderen zijn zo liefdevol als jullie, lang niet.
Ivan, alweer zo heel hartelijk dank voor je treffende stuk, ik stuur het weer door.
Patrice, ook mijn dank, je hebt me geroerd, wat een situaties moet je meemaken. Het is troostend te weten
dat er mensen zijn zoals jij. Weten doen we dat wel maar hoe jij het beschrijft, raakt me weer diep. Sterkte, je bent van zo grote
betekenis.
Beste Ivan, beterschap voor je schoonmoeder. Dit lijkt mij het enige echte licht aan het eind van deze gruwelijke al decennialang durende tunnel waarin zorgverzekeraars, ziekenhuizen en niet te vergeten de farmacie miljoenenwinsten maken: https://nationaalzorgfonds.nl/ Gesteund door oa SP en PvdD. Ons oude zorgstelsel, waar niet in de laatste plaats door toedoen van Wiegel, volledig de klad in is gekomen, kan weer in vernieuwde vorm terugkomen.
Beste Ivan, en goed verhaal, waar wat doe je eraan niets, ja op je strepen staan, en je mond open doen.De reactie van die arts schandalig.
Ik kom zelf uit de gezond dienst, als orthopedie instrumentmaker bij de revalidatie instituut Muiderpoort te Amsterdam.van 1953 t,m 1978..en daarna als adviseur bij het ziekenfonds.heel veel mensen kennis opgedaan.
In 2004 geopereerd aan mijn prostaat en alles weggehaald,Jammer genoeg was ik te laat, en dat er 1% in de lymfeklier blijven zitten. De neuroloog
gaf me tien jaar, maar door nieuwe geneesmiddelen, nu al 3 jaar enzalutamide Xtandi 40mg die mijn P.S.A. stabiel houden.
p,s.heb als 3 jarige leeftijd, 4 jaar in de jappen kampen gezeten ,slechte tijd gehad,heeft niets met mijn prostaat kanker te maken ,het is erfelijk van mijn vaders kant, werd mij gezegd.