Ik probeer me dokter Farid Fata voor te stellen, een vijftigjarige oncoloog uit Detroit in Michigan. Een vriendelijk open gezicht, weemoedige ogen en een kaal hoofd. Het is een goeie kerel want hij heeft een liefdadigheidsfonds opgezet, ´Swan for Life´, waarin farmaceutische bedrijven af en toe geld storten om zich ervan te verzekeren dat dokter Fata hun producten blijft gebruiken. ´s Avonds komt hij thuis in zijn luxe landhuis dat in het beste deel van de stad staat en zijn vrouw vraagt “En heb je het druk gehad Farid?” Hij antwoordt een beetje stoer “Ging wel” omdat hij niet wil dat ze beseft hoe zwaar zijn werk hem soms valt. Als hij ´s morgens vertrekt zeggen zijn kinderen “Fijne dag op uw werk papa”. Daarna stapt hij in zijn auto om de zeven kankerklinieken die hij bezit te managen en de centjes voor zijn gezin te verdienen. Zijn drie kinderen kunnen naar de beste universiteiten en misschien treden ze later in zijn voetsporen en worden ze ook arts. Net zo een als hun vader.

Dat laatste valt echter te betwijfelen. Ze kunnen beter niet het voorbeeld van hun vader volgen, want die werd deze week tot 45 jaar gevangenis veroordeeld omdat hij nog al snel tegen zijn patiënten zei dat ze kanker hadden. Zo maar. Hij moest na het onderzoek toch wat zeggen en als hij ze vertelde dat het niets noemenswaardigs was dan verdwenen ze en viel er niets meer te verdienen. In plaats van ze naar huis te sturen gaf hij ze dure injecties en chemokuren. Hij is dus eigenlijk de Amerikaanse Ernst Jansen Steur, de Nederlandse arts die ook met opzet verkeerde diagnoses stelde en drie jaar kreeg.

Liefst gaf dokter Fata de chemo´s en kuren langdurig en in hoge dosis. “Laten we het zekere voor het onzekere nemen,” zei hij daarbij misschien. De Rituximabinjecties bijvoorbeeld die effectief zijn tegen bepaalde vormen van leukemie worden normaal gesproken maximaal acht keer gegeven, maar dokter Fata gaf ze voor alle zekerheid 96 keer aan zijn patiënten. Je weet maar nooit. In mijn verbeelding zie ik hem ook de rekening geven: “Dat is dan in het totaal voor alle injecties bij elkaar ietsje meer dan 200.000 euro mevrouw. Betaalt u per pin of contant?”

Farid Fata werd aangeklaagd door 553 mensen die ten onrechte chemokuren of injecties kregen. Daarmee verdiende de innemende arts 34,7 miljoen dollar, maar die heeft hij natuurlijk niet meer. De oncoloog werkt enorm mee en is ermee akkoord gegaan de gedupeerden 17,6 miljoen dollar terug te betalen. Dat sommige van deze patiënten ook nog allerlei vervelende bijwerkingen kregen – een sterk verzwakt afweerapparaat, uitvallende tanden – is overigens niet in geld uit te drukken.

In de rechtszaal bood de oncoloog zijn excuses aan en zei dat hij geen woorden had om zijn spijt en schaamte uit te drukken. Buiten stonden de slachtoffers in elkaars armen uit te huilen. Zijn vrouw is met de kinderen naar Libanon gevlucht waar de stichting ´Swan for Life´ enkele aantrekkelijke huizen bezit.

Zou zijn echtgenote geweten hebben hoe hij zijn geld verdiende? Vertelde hij als ze samen aten over zijn werk of viel dat volgens hem onder het beroepsgeheim? Er moet een eerste keer geweest zijn dat hij alle regels van de medische ethiek overtrad. Dat moet niet eenvoudig voor hem zijn geweest. Daarna ging het steeds gemakkelijker. Zeker omdat zijn patiënten hem dankbaar waren. Dokter Fata was immers zeer succesvol in het genezen van kanker. Bij de bedrogen patiënten had hij een genezingspercentage van bijna honderd procent. Gaven ze hem uit dankbaarheid wel eens een mooi boek of toegangskaartjes voor een concert?

Hoe rationaliseerde Farid zijn gedrag voor zichzelf? Hij was oncoloog en men ging naar hem toe omdat er redenen waren te geloven dat er mogelijk sprake van kanker was. Waarschijnlijk waren de mensen die zijn hulp zochten al bezorgd dat ze iets heel ergs hadden en onzekerheid tekende hun leven. Wie weet was een enkeling wel opgelucht te horen dat dokter Fata eindelijk wist wat er met hem aan de hand was. Mogelijk dacht Farid dat het ook het beste was om ze te vertellen dat hij ze kon behandelen en waarschijnlijk genezen. Zijn patiënten geloofden hun oncoloog vooral omdat de behandeling duur en nieuw was en omdat het een ingrijpende aanpak was met veel bijwerkingen, waar ze doorheen moesten om herboren te worden. Misschien probeerde hij daar ´s nachts aan te denken als hij niet kon slapen.

Of zou Farid aan de screeningsprogramma´s om tijdig borstkanker of prostaatkanker te ontdekken hebben gedacht. Een aanpak waarbij veel mensen ten onrechte behandeld worden maar die de sterftekans aan kanker nauwelijks verkleint. Vlak voor hij in een vredige slaap sukkelde zag hij de mensen die bang gemaakt voor kanker alle onzekerheden willen uitsluiten maar daarvoor betalen met een post traumatische stress disorder, impotentie, een geamputeerde borst, opvliegers, luiers. Met die gedachte werd hij de volgende ochtend waarschijnlijk ook wakker: “Zo slecht doe ik het dus niet” kan hij gedacht hebben.

Slecht was de innemende oncoloog wel vond de aanklager en noemde wat hij deed de meest flagrante fraude in de geschiedenis van de Verenigde Staten.